به قلم تبسم خسروپور
۱. جایگاه صنعت طیور در ایران
صنعت طیور ایران، با تولید سالانه بیش از ۲.۵ میلیون تن گوشت مرغ، ۱.۴ میلیون تن تخم‌مرغ، و حدود ۱۴۰ میلیون قطعه جوجه یک‌روزه در ماه، از بزرگ‌ترین صنایع کشاورزی کشور است. گردش مالی این صنعت بیش از ۲۸۰ هزار میلیارد تومان تخمین زده می‌شود و برای بیش از یک میلیون نفر اشتغال مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کرده است.
۲. روند صادرات و چالش‌ها
طبق گزارشات، صادرات صنعت طیور در سال‌های اخیر با کاهش بیش از ۶۰٪ مواجه بوده و اقلامی مانند مرغ منجمد، جوجه یک‌روزه، تخم‌مرغ و خوراک طیور بیشترین افت را داشته‌اند. دلایل اصلی این کاهش عبارت‌اند از:
- افزایش تولید داخلی عراق و خودکفایی غذایی این کشور
مداخلات دولتی در قیمت‌گذاری (مانند تعیین دستوری قیمت جوجه و مرغ) که سودآوری صادرات را از بین برده است.
- مشکلات ارزی و گمرکی، از جمله عدم دسترسی به سیستم بانکی بین‌المللی.
نبود قراردادهای صادراتی بلندمدت و عدم انسجام در زنجیره صادرات.
۳. نقش عراق در بازار صادراتی ایران
تا پیش از ۲۰۱۹، عراق مهم‌ترین مقصد صادراتی طیور ایران بود؛ نزدیکی جغرافیایی، هزینه پایین حمل‌ونقل، و وابستگی غذایی باعث شده بود ایران بیشترین سهم را داشته باشد. اما:
- دولت عراق با سرمایه‌گذاری در صنعت داخلی و ارائه یارانه، تولید جوجه، تخم‌مرغ و مرغ را افزایش داده است.
- واردات از ایران کاهش و از ترکیه افزایش یافته است.
۴. ترکیه؛ رقیب قدرتمند منطقه‌ای
ترکیه با حمایت دولت، تولید صادرات‌محور، زیرساخت لجستیکی مدرن، و دسترسی کامل به نظام بانکی بین‌المللی، موفق شده است بازارهایی را که سابقاً در اختیار ایران بود، تصاحب کند. این کشور سالانه بیش از ۴۰۰ هزار تن تخم‌مرغ و حجم بالایی از مرغ و جوجه به عراق، سوریه و CIS صادر می‌کند.
مزایای ترکیه شامل:
- ثبات نرخ ارز و قیمت صادراتی
- زنجیره سرد کامل برای حمل جوجه و مرغ
- دسترسی به سیستم بانکی جهانی و LC
- برندینگ قوی‌تر در بازار عراق
۵. تحلیل اقتصادی مزایای ایران در مقایسه با ترکیه
| شاخص | ایران | ترکیه | نتیجه |
|---|---|---|---|
| ظرفیت تولید | بالا ولی استفاده‌نشده | بالا و کاملاً فعال | ترکیه مزیت دارد |
| دسترسی جغرافیایی به عراق | مزیت بالا (مرز زمینی مستقیم) | محدود به شمال عراق | ایران مزیت دارد |
| نظام ارزی و بانکی | محروم از سوئیفت، اتکا به صرافی | دسترسی به LC و سوئیفت | ترکیه مزیت دارد |
| زنجیره لجستیک سرد | ناکامل، گران و ناکارآمد | قوی و منسجم | ترکیه مزیت دارد |
| سیاست صادراتی | مداخله‌گرایانه و ناپایدار | حمایتی و صادرات‌محور | ترکیه مزیت دارد |
| برندینگ منطقه‌ای | ضعیف | قوی با حضور مستمر | ترکیه مزیت دارد |
۶. راهکارهای پیشنهادی برای احیای صادرات ایران
- آزادسازی قیمت محصولات صادراتی برای افزایش جذابیت اقتصادی.
- توسعه زیرساخت لجستیکی، به‌ویژه زنجیره سرد در مرزهای غربی.
- تسهیل در فرایندهای گمرکی و بانکی، حتی با استفاده از توافقات منطقه‌ای یا پول‌های مشترک.
- انعقاد قراردادهای صادراتی بلندمدت با خریداران عراقی.
- ایجاد برند صادراتی ملی برای محصولات استراتژیک مانند تخم‌مرغ و جوجه نطفه‌دار.
- دیپلماسی تجاری فعال‌تر برای تثبیت سهم بازار و کاهش تعرفه‌های ترجیحی با عراق و سوریه.
جمع‌بندی نهایی
کاهش سهم ایران در بازار صادرات طیور عراق، نتیجه‌ای از عوامل درونی (ضعف ساختار صادرات، سرکوب قیمت، ضعف لجستیک) و بیرونی (افزایش رقابت ترکیه، خودکفایی عراق) است. با اینکه ظرفیت تولید ایران بسیار بالاست، بدون اصلاح سیاست‌های کلان و تقویت ابزارهای تجاری، این ظرفیت بلااستفاده باقی خواهد ماند. تنها با رویکردی ساختاری، اقتصادی و منطقه‌گرا می‌توان جایگاه صادراتی ایران را بازآفرینی کرد.
Persian 
English